Scroll down for English

Φαντασιώνομαι τη θάλασσα ως δημόσιο χώρο και χώρο τέχνης. Αλλά ποτέ δεν φανταζόμουν ότι κάποιος έχει ήδη πραγματοποιήσει αυτό το όνειρο. Υπάρχει ένα φιλμ του Έλληνα καλλιτέχνη Γιάννη Μανιάτακου στο οποίο ζωγραφίζει μέσα στο νερό και γεμίζει τον θεατή με πολλά συναισθήματα. Όταν ανήκεις σε μια κοινότητα που ζει δίπλα στη θάλασσα, όπως εγώ, μεγαλώνεις με την κουλτούρα του αλατιού. Το αλάτι είναι ένα ισχυρό συντηρητικό που σου εξασφαλίζει τροφή για τον χειμώνα και ένας ισχυρός διαβρωτικός παράγοντας που δρα ενάντια σε όλα τα υλικά που χρησιμοποιείς για καταφύγιο. Από αυτή την άποψη, η υποβρύχια ζωγραφική περιέχει όχι μόνο την επαφή με έναν χώρο φωτός, ζωής και υγρού, αλλά και μια φιλοσοφία αναμεμειγμένων σωμάτων και ουσιών που υπερβαίνει το ανθρώπινο. Όντως! Ποτέ δεν ήμαστε αρκετά τολμηροί να ρωτήσουμε το αλάτι αν θα ήθελε να είναι μέρος της ζωγραφικής! Ζωγραφίζοντας μέσα στο νερό, σε ένα σημείο όπου το φως διαπερνά την επιφάνεια της θάλασσας σαν ένα θαυμάσιο γυαλί που τα κάνει όλα μπλε, αγκαλιάζοντας τον ζωγράφο με το υγρό σώμα της, ο Μανιατάκος επιμένει σε μια νέα καλλιτεχνική επιστημολογία, που προκύπτει από σώματα σε ανάμιξη. Μια αληθινή μη δυαδική άσκηση που προσπαθεί —σκληρά και επανειλημμένα— να απεικονίσει τη θάλασσα εκ των έσω.

Από τον Nicolas Poussin μέχρι τον Constable, τον Turner και τον Cézanne, οι καλλιτέχνες προσεγγίζουν τη φύση σαν ένα genre, σαν ένα θέμα που δίνει ζωή στη ζωγραφική με τη λογική της ζωής. Το Plein air είναι ένας όρος που αναφέρεται στη ζωγραφική σε εξωτερικό χώρο, στη μεταφορά της πρακτικής της τέχνης εκτός του ελεγχόμενου περιβάλλοντος του στούντιο. Ο ήλιος, οι άνεμοι, τα στοιχεία της φύσης κάνουν ό,τι θέλουν εκείνα και όχι ό,τι ποθεί ο καλλιτέχνης. Επίσης, τα γυμνά σώματα, μπορούμε να τα φανταστούμε ή να τα αντικαταστήσουμε μόνο με ηδονικά σύννεφα, καταιγίδες, όλα τα φαινόμενα και τις διαθέσεις του καιρού. Ωστόσο, για αιώνες, κανείς δεν αναρωτιόταν γιατί δεν υπάρχει κανένα πορτρέτο κοραλλιών, ψαριών... Πορτρέτα διαφορετικών ιστοριών, ιστορίες εκατομμυρίων ναυαγίων, οι άτυχοι πολιτισμοί που κατέληξαν στα βάθη της θάλασσας, ιστορίες με τα ίχνη και τα απομεινάρια και τα σφάλματα του ανθρώπου προς τη Θάλασσα... Ούτε ο Γιάννης Μανιάτακος απείχε πολύ από αυτό στο έργο του. Παρέμεινε μεταφέροντας το οικείο περιβάλλον του βυθού, το οποίο επέλεξε για δικό του. Από εκεί, η ζωγραφική ανοίχτηκε σε μορφές ζωής και διαδικασίες που ήταν πρωτόγνωρες για την ίδια τη ζωγραφική. Πρέπει να το δούμε σαν μια πραγματική συνάντηση– ιστορικά τουλάχιστον – ανάμεσα σε ένα από τα πιο προνομιούχα μέσα και τη Θάλασσα. Η κίνηση ήταν πάντα μια πρόκληση για την τέχνη. Η τέχνη και οι καλλιτέχνες κατηγορούνται ότι απεικονίζουν τη ζωή ακινητοποιημένη, αλλά εξερευνούν τρόπους για να γίνουν οι ίδιοι ζωή, αντί να την αναπαριστούν. Για αυτόν τον λόγο, ο δυναμισμός είναι σημαντική έννοια. Δεν αναφέρεται μόνο στην ψευδαίσθηση της κίνησης, αλλά στην πραγματικότητα της αμοιβαιότητας. Το να εμπλακείς σωματικά, διανοητικά και φιλοσοφικά σε μια πρακτική που απαιτεί ριζικές προσαρμογές — στην αναπνοή, την τοποθεσία, τη θέαση, το γεγονός ότι κανένας εκτός από τα ψάρια δεν μπορεί να σταθεί ακίνητος ενώ ζωγραφίζει. Η προσαρμογή ακόμη και με τους συντρόφους σου, τους συνυπάρχοντες στη θάλασσα, ενώ ζωγραφίζεις τα θαύματά της. Μια πρακτική που βασίζεται πραγματικά στη μάθηση, εκ νέου, ως άνθρωπος, να υπάρχει με τους άλλους. Την ίδια άσκηση κάνουμε κάθε φορά που οι άνθρωποι ασκούν βία στους άλλους, και αναρωτιόμαστε γιατί είναι τόσο δύσκολο να παραμένουμε σε ισορροπία και να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα, να τιμούμε τις διαφορές, να φυλάττουμε την ελευθερία ως την πιο πολύτιμη αξία. Ναι. Πολλές φορές, στην ιστορία, χρειαστήκαμε ένα καταφύγιο. Ο Γιάννης Μανιάτακος βρήκε —εν μέρει τουλάχιστον— ένα απάγκιο, ένα καταφύγιο όπου μπορούσε να επαναπρογραμματίσει τη δυνατότητα ενός νέου κόσμου σε ισορροπία, ειρήνη, με σεβασμό του ενός προς τον άλλον. Η ζωγραφική μέσα στη Θάλασσα αναφέρεται σε μια εξορία, αλλά και σε μια υπόσχεση, στην υπόσχεση να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να διατηρήσουμε τις συνθήκες της ζωής σε όλες στην αρχαιότητα, και ότι είναι το λίκνο της δημοκρατίας... Δεν απορρίπτει προφανώς αυτόν τον μύθο, αλλά αφήνοντας αυτή την ιδέα του πολιτισμού, ενσωματώνει αυτά τα τικ της συλλογικής αυτοαπεικόνισης σε μια μια ριζοσπαστική νέα πραγματικότητα που μπορεί να εξελιχθεί σε ένα νέο θεμέλιο της ελληνικής ταυτότητας και φιλοσοφίας: τη θάλασσα. Μια θάλασσα που αποδέχεται τον Γιάννη Μανιάτακο, που επιτρέπει τη συν-δημιουργικότητα και που θυμίζει σε όλους μας ότι ο αληθινός εγκυκλοπαιδικός στόχος είναι η σύνθεση.

Αυτή η έκθεση αποτελείται από μια προσεκτική επιλογή των έργων του. Αυτά τα έργα, όχι μεγάλης κλίμακας, αλλά φορτισμένα με την ενέργεια του βυθού, αντανακλούν ένα απλό θέμα: υπάρχει περίπτωση να ζωγραφίσουμε τα βάθη των θαλασσών όπως ζωγραφίζουμε τα τοπία στη στεριά; Πράγματι, η ζωγραφική ενδιαφέρεται αιώνες τώρα για τη φύση του φωτός. Μπορεί η ζωγραφική να συλλάβει τη μεταμορφωτική και μεταμορφική μαγεία της; Μπορεί η ζωγραφική να είναι σαν το φως; Μία ουσία που αγγίζει την ύλη και κάνει το χρώμα εφικτό, και την ακτινοβολία δώρο; Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τον Τάφο ενός Πλοίου. Κάθε θαλάσσιος πολιτισμός είναι επίσης και ένας πολιτισμός με ιστορίες ναυαγίων. Ενσωματώνουν την ένταση ανάμεσα στην ανθρώπινη βούληση να κυριεύσει τη Θάλασσα, δαμάζοντάς την από την επιφάνειά της. Όλα τα θαλάσσια ζώα γνωρίζουν την αδυναμία μας να αναπνεύσουμε μέσα στο νερό και φοβούνται την αντίδρασή μας σε αυτό. Ο άνθρωπος νιώθει κατωτερότητα και γίνεται αμυντικός, ακόμη και επιθετικός. Γνωρίζοντας τα βάθη των θαλασσών, υποθέτουμε ότι μπορεί να είναι γεμάτοι θησαυρούς, με ό,τι έχει απομείνει από την ξεδιαντροπιά των άλλων. Ο Τάφος ενός Πλοίου θα μπορούσε να είχε γίνει από την οπτική ενός θαλάσσιου πλάσματος –όπως ήταν ο ίδιος ο Γιάννης Μανιάτακος. Ένα πλάσμα που παρατηρεί αυτή την όμορφη σκιά ενός σκάφους, τα υπολείμματα ενός εργαλείου που δημιούργησε ο άνθρωπος για να παραμένει στην επιφάνεια, και το οποίο τώρα βρίσκεται στον βυθό. Αυτό που είναι όμορφο και εκπληκτικό σε όλη αυτή τη σειρά πινάκων είναι ότι μας προσκαλεί να προβληματιστούμε για το μπλε χρώμα. Το μπλε χρώμα όπως το βλέπει το ίδιο το νερό, το μπλε χρώμα όπως το βλέπει το μπλε της Θάλασσας. Προφανώς, δεδομένου ότι τα ανθρώπινα μάτια δεν μπορούν να δουν τίποτα χωρίς φως, μέσα στο νερό -ακόμα μέσα από το λεπτό περιθώριο που το φως διαπερνά την επιφάνεια- βλέπουμε τα πάντα φιλτραρισμένα μπλε. Αυτές οι σειρές έργων είναι κάτι σαν μια μπλε επανάσταση, μια μπλε ωδή στα μάτια που μπορούν να δουν μόνο μπλε, τα μάτια μας. Μπορούμε να νιώσουμε πόσο προσεκτικά απεικονίζει τις στιγμές που βλέπουμε το κόκκινο στους υφάλλους, τον αμμώδη βυθό... σχεδόν λευκό. Ο καλλιτέχνης Γιάννης Μανιατάκος, γνωρίζει πολύ καλά ότι λίγα μέτρα πιο κάτω τα πάντα είναι ένα βαθύ, σκούρο μπλε, ένα σκούρο μπλε σχεδόν μαύρο. Μας προειδοποιεί, μας καθοδηγεί σε μια νέα ζωή των αισθήσεων. Ας δούμε το έργο Άτιτλο από το 2000. Είναι σχεδόν ένα μανιφέστο, μια εικόνα που μας δείχνει έναν δρόμο. Σε αυτό το έργο μπορούμε να δούμε καθαρά την αντανάκλαση του φωτός μέσα από το νερό που εισέρχεται στον βυθό του, ακόμη και ρηχό, φωτίζοντας ένα μονοπάτι. Ποιο μονοπάτι; Τον δρόμο προς μια άλλη ζωή, μια άλλη διάσταση, μια άλλη γνώση της ζωής και του κόσμου που δεν επιτρέπεται στις αισθήσεις μας, και για τον οποίο χρειαζόμαστε περισσότερη φαντασία παρά τεχνολογία. Αναμφίβολα η αδυναμία να κατοικήσουμε τον βυθό της θάλασσας είναι το πιο ισχυρό κίνητρο για να αναπτύξουμε μια τεχνολογία που μπορεί να αναπληρώσει τις ανεπάρκειές μας. Ωστόσο, αυτό που μας λείπει δεν είναι τόσο οι μηχανές και η παντοδύναμη επιθυμία να κατέχουμε και να έχουμε, αλλά η φαντασίωση να κατανοήσουμε τη διαφορά ανάμεσα στη ζωή στη στεριά και τη ζωή στη θάλασσα. Εδώ μπορούμε να παρατηρήσουμε μια λεπτομέρεια: η ένταση αυτών των έργων αντιστοιχεί σε μια ψυχολογική, υπαρξιακή ένταση. Τα έργα θέλουν να απεικονίσουν την ένταση μιας αναζήτησης, όχι μόνο την αναζήτηση του «άλλου» τοπίου, του θαλασσινού τοπίου, αλλά την αναζήτηση μιας ζωής διαφορετικής από αυτή που καθορίζει την ύπαρξή μας στη Γη.

Κείμενο της Chus Martínez

I have been fantasising with the idea of conceiving the Ocean as a public space and an art space. But I never dreamt that someone performed this dream already. There is a movie of the Greek artist Yiannis Maniatakos painting under water that fills the viewer with lots of emotions. When you belong to a coastal community, and such is my case, you grow up with a culture of salt. Salt is both a powerful preserver and assures you food for the winters and a strong corrosive agent that acts against all the materials you use for shelter. In that regard, painting under water embodies not only an embrace of a space of light, life and liquid but a philosophy of mingled bodies and substances that goes far beyond the human. True! We never were bold enough to ask salt if she would like to be part of painting! By painting inside the Ocean, in a spot where light gets through its surface as if it was marvellous glass turning everything light blue, embracing the painter with its liquid body, he is insisting in a new artistic epistemology, one that departs from mingled bodies. A true non-binary exercise that tries—hard and repeatedly— to depict the sea from inside.

From Nicolas Poussin to Constable, Turner, and Cézanne, artists have been approaching nature as a genre, as a subject that animates the matter of painting with the logic of life. Plein air is a term rearing to the act of painting outdoors, to the gesture of taking the practice of art out of the controlled environment of the studio. The sun, the winds, the elements of nature do as they wish and not as the artist desires. Also, the nude bodies can only be imagined or replaced by voluptuous clouds, tempests, all the phenomena and moods of the weather. However, for centuries, no one wondered why is there no portrait of the corals, the fishes... Portraits of different histories, histories of the millions of shipwrecks, the unlucky civilisations that ended in the depths, of the traces of all the vestiges and wrongdoings of the humans towards the Ocean... Yiannis Maniatakos was not so far either in his work. He stayed by porting the familiar environment under the sea that he chose as his own. From there, painting opened up to forms of life and processes that were novel to painting herself. We should see it as a true get togeth- er between one of the most —historically, at least—privileged media and the Ocean. Movement has always been a challenge for art. Accused of depicting life frozen, art and artists have been exploring ways of becoming life, instead of representing it. For this reason, dynamism is a key notion. It refers not to the illusion of movement but to the reality of mutualism. To engage physically, mentally and philosophically in a practice that demands radical adaptations — to breath, to the site, to the sight, to the fact that no one except the fishes can stand still while painting. Adaptation even to your co-workers, the co-habitants of the sea while you paint its wonders. A practice truly based in learning, anew, as a human, to be with others. The same exercise that we perform when, every time humans enforce violence to others, we wonder about why it is so difficult to stay in balance to respect diversity, to honour differences, to keep freedom as the most precious value. Yes. Many times in time, in history, we have needed a refuge. Yiannis Maniatakos found —at least partially—a shelter, a refuge where to re-program the possi- bility of a new world in balance, in peace, respectful to each other. Painting under the Ocean refers to an exile, but refers as well to a promise, the promise to do all we can to keep the conditions of life in all its forms in relation. A move —going under water—that is even more radical if you take into account the deep nostalgic character of the Greek society, obsessively insisting and referring to antiquity, to being the origin of democracy... He does not obviously reject this myth, and yet by leaving this idea of a civilisation, incorporates this tic of collective self-de- piction into a radical new reality that may become a new foundation of Greek identity and philosophy: the sea. A sea that accepts him, Yiannis Maniatakos, that allows for co-creativity and that reminds all of us that the true encyclopaedic goal is synthesis.

This exhibition is composed of a careful selection of his works. Those works, not large in scale, but charged with under water energy, reflect on a simple subject: is there a chance to paint the depths of the seas as we paint the landscapes above Earth? Indeed, painting has been for centuries concerned about the nature of light, can painting capture its transformative and metamorphic magic? Can painting be like light? A substance that touches matter and makes colour possible, radiance a gift? Take, for example, Grave of a Ship. Every Ocean culture is, as well, a culture of shipwreck tales. They embody the tension between the human will to possess the Ocean dominating it from its surface. All marine animals know about our impossibility to breath under water and they fear our reac- tion to it. Feeling in inferiority humans get defensive, aggressive even. Knowing about the depths of the Oceans we also assume they may be filled with treasures, with what is left from other’s disgrace. Grave of a Ship could have been done from the point of view of a sea creature –like Yiannis Maniatakos himself was. A creature that ob- serves this beautiful shadow of a vessel, the remains of a tool created by humans to remain above the surface, now under the seas. What is beautiful and surprising about this whole series of paintings is the invitation to reflect on the colour blue. The colour blue seen from the point of view of water itself, the colour blue seeing by the blue of the Ocean. Apparently, since human eyes are not at all able to see anything without light, under water –still in the thin fringe where light penetrates the surface—we see everything filtered by blue. This series of works are a little of a blue revolution, a blue ode to the eyes that can only see blue, our eyes. You can sense how carefully he depicts the moments where we see the reds on the riffs, the sandy floors... still whitish. The artist, Yiannis, is perfectly aware that a few meters down nothing is but deep dark blue, blue like noir. He is warning us, guiding us into a new life of the senses. See the work Untitled from 2000. It is almost a manifesto, an image that shows us a way. In this work we can clearly see the reflection of the light through the water entering its bottom, even shallow, illumi- nating a path. What path? The way to another life, to another dimension, to another knowledge of life and of the world denied to our senses for which we need more imagination than technology. Undoubtedly the impossibility of inhabiting the bottom of the sea is the most powerful motivation to develop a technology that can make up for our shortcomings. However, what we lack is not so much machines and the almighty desire to possess and have, but the fantasy of understanding the difference between life on land and life in the sea. Here you may notice a detail: the intensity of these works corresponds to a psychological, existential intensity. The works want to portray the intensity of a search, not only the search for the “other” landscape, the seascape, but the search for a life different from the one that determines our existence on Earth.

Text by Chus Martínez